جوان آنلاین: آیا می‌توان اینترنت ارزان‌تر و باکیفیت‌تر به دست کاربران رساند؟ پاسخ این سؤال را باید در فرجام رفع انحصار از شرکت ارتباطات زیرساخت جست‌وجو کرد. اینترنت چندی پیش افزایش قیمت ۳۴درصدی داشت که با توجه به کیفیت پایین آن به مذاق کاربران خوش نیامد، هر چند وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بر نظارت بر عملکرد اپراتورها در ارائه کیفی اینترنت تأکید دارد و می‌گوید، با توسعه فیبرنوری کیفیت اینترنت بهتر خواهد شد، اما با این حال آیا می‌توان اینترنت را ارزان‌تر و باکیفیت‌تر از آنچه اکنون موجود است، به دست کاربران رساند؟ کارشناسان اعتقاد دارند یک راه برای ارائه اینترنت ارزان و باکیفیت به کاربران وجود دارد و آن رفع انحصار از شرکت ارتباطات زیرساخت است. این شرکت با در اختیار داشتن IXP در ایران پهنای باند اینترنت بین‌المللی را از خارج خریداری می‌کند و از طریق شبکه‌های داخلی خود به سرویس‌دهندگان اینترنت تحویل می‌دهد که می‌تواند این کار را به تأمین‌کنندگان بخش خصوصی بسپارد.
به باور کارشناسان چنانچه اپراتورها در زمینه انتقال اینترنت مستقل باشند و با واردات، پهنای باند مورد نیاز خود را تأمین کنند، به طور قطع کیفیت سرویس کنترل و قیمت رقابتی می‌شود و خرید بر اساس قیمت واقعی خواهد بود. از سوی دیگر اپراتورها می‌توانند باهم بیشتر همکاری و اینترنت ارزان و باکیفیتی از پهنای باند خود را تأمین کنند.
به عبارتی اگر سرویس‌دهندگان اینترنت و تأمین‌کنندگان محتوا بتوانند به صورت مستقیم و محلی با یکدیگر ارتباط داشته باشند، کاربران داخل کشور می‌توانند بدون نیاز به ورود به شبکه اصلی دیتای زیرساخت، از سرویس‌های یکدیگر استفاده کنند و بهره‌وری از منابع شبکه هم افزایش می‌یابد.
همچنین وقتی خدمات از حالت انحصار بیرون می‌آید، رقابت و مشتری‌مداری روی کیفیت و قیمت باید تأثیر بگذارد تا در نهایت همه بتوانند از این تغییر بهره‌مند شوند.
نگرانی‌های بی‌مورد
چند سال قبل رفع انحصار شرکت ارتباطات زیرساخت مطرح شد ولی به دلایل نامعلومی این کار به سرانجام نرسید و حتی اعلام شد با وارد شدن اولین مرکز تبادل داده (IXP) بین‌المللی ایران در منطقه ویژه اقتصادی پیام به مدار، انحصار شرکت ارتباطات زیرساخت برداشته می‌شود، ولی این اتفاق نیفتاد، اما به واقع چه نگرانی‌هایی وجود داشت که این رفع انحصار صورت نگرفته است؟
به اعتقاد کارشناسان حوزه ارتباطات، نگرانی این شرکت بحث امنیت عنوان می‌شود.
کارشناسان معتقدند در اصل این نگرانی بی‌مورد و راهکار رفع آن در‌دست‌بودن امنیت در حاکمیت است.
شنیده‌ها حاکی است بعد از اعمال افزایش ۳۴درصدی قیمت اینترنت از سوی اپراتور‌های ارتباطی کشور، شرکت ارتباطات زیرساخت هم قیمت پهنای باند اینترنت بین‌الملل را ۴۰درصد افزایش خواهد داد.
به باور کارشناسان حوزه ارتباطات، با وجود افزایش شدید قیمت ارز، شرکت ارتباطات زیرساخت از محل فروش پهنای باند سود کلانی می‌برد، چون مدل اقتصادی خرید‌و‌فروش سرویس‌های اینترنت بین‌الملل برای این شرکت متفاوت است و زیرساخت سرویس‌ها را با قرارداد‌های ۱۵ ساله با ظرفیت‌های بالا و عمده از تأمین‌کنندگان بین‌الملل خریداری و سپس به صورت ماهانه خرده‌فروشی می‌کنند.
به گفته آنها، اگر انحصار در این بخش شکسته شود، در پایین آمدن قیمت و بالا رفتن کیفیت اینترنت نقش مهمی خواهد داشت و این روش می‌تواند به نفع مردم باشد، چون هر شرکت و اپراتور می‌تواند وارد یک حیطه تخصصی از ارائه سرویس به کاربران شود.
برای مثال اپراتوری می‌تواند روی ارائه سرویس‌های خاص گیم فعالیت کند، دیگری در زمینه دیتا سنتر‌ها و برخی روی شبکه‌های اجتماعی و این‌ها می‌تواند هر کدام با اولویت‌ها، روش‌ها و قیمت‌های متفاوتی انجام شود، بنابراین تنوع سرویس‌ها، کاهش قیمت و کیفیت افزایش محسوس خواهد بود و رقابت مثبت شکل خواهد گرفت، البته پیش از شکست انحصار باید شرکت‌ها و اپراتورها هم آماده شوند تا بتوانند جهت عقد قرارداد‌های بین‌المللی، نحوه توزیع ترافیک، آی‌پی ترانزیت و خرید ظرفیت روی کابل‌های بین‌المللی اقدام کنند و این کار نیاز به زمان دارد و اینگونه نیست که یک‌شبه این انحصار شکسته و از فردا اجرایی شود.
نگرانی‌های امنیت روی «گیت وی» برای تمام دنیا وجود دارد و در بیشتر کشورها حاکمیت از طریق مرزبانی سایبری مراقب این بخش است و هزینه‌های دریافت خدمات تخصصی مرزبانی سایبری و امنیت نیز مورد پذیرش است.
مثال ساده در این مورد وجود گمرک در مرزهاست؛ گمرک وظیفه نظارت و ساماندهی واردات- صادرات کالا را بر عهده دارد و بابت خدمات خود و تأمین منافع کشور هزینه دریافت می‌کند و این موضوع با اینکه فقط خود گمرک اجازه واردات و صادرات داشته باشد، کاملاً متفاوت است.
در خصوص ترانزیت داده، بخش خصوصی مانند همه دنیا برای این بخش مناسب‌تر است، چون چابک‌تر و در دورزدن تحریم‌ها بهتر عمل می‌کند و به نظر می‌رسد نباید بین شرکت ارتباطات زیرساخت و بخش خصوصی رقابتی ایجاد شود بلکه باید همکاری شکل گیرد.
کارشناسان اعتقاد دارند در خصوص نحوه انجام و میزان پهنای باند بین‌الملل و ترانزیت دیتا از طریق خاک کشورمان شفافیت وجود ندارد و طبق آمار مهر سال ۱۴۰۱ این میزان تا هشت ترابایت در فصلنامه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی منتشر شده بود، اما مدتی است دیگر در این زمینه و در این فصلنامه آمار جدیدی منتشر نمی‌شود.
مقاومت برای شکسته‌شدن انحصار در این بخش هم به دلیل درآمد این بخش است، چون قسمت اعظمی از درآمد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وابسته به درآمد شرکت ارتباطات زیرساخت و سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و هم اکنون مدیریت بخش اجرایی و قانونگذاری یعنی زیرساخت و تنظیم مقررات یک معاونت (قائم مقام وزیر در حوزه ارتباطات) است، بنابراین طبیعی است که تمایلی برای کاهش درآمد وزارتخانه و ایجاد رقابت وجود ندارد و تا زمانی که شرکت ارتباطات زیرساخت و سازمان تنظیم مقررات زیرمجموعه وزارت ارتباطات هستند، تغییر اساسی در مواضع فعلی دور از ذهن به نظر می‌رسد.
ارائه خدمات مقرون به صرفه به کاربران
داود زارعیان، معاون تجاری و خدمات مشتریان شرکت مخابرات ایران به «جوان» می‌گوید: خرید پهنای باند و فروش اینترنت انحصاری در اختیار شرکت ارتباطات زیرساخت است و سال‌هاست اپراتورها به دنبال خارج‌شدن این انحصار هستند.
وی می‌افزاید: اپراتورها معتقدند همانطور که به دسترسی شرکت ارتباطات ثابت (FCP) و ارائه‌دهندگان خدمات اینترنت (SERVCO) مجوز داده شد، باید این موضوع در زمینه خرید پهنای باند بین‌الملل هم اتفاق بیفتد و از انحصار خارج شود، چون اگر این کار صورت گیرد، اینترنت در کشور با همین قیمت هم می‌تواند برای اف‌سی‌پی‌ها و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات نهایی و کاربران اینترنت به‌صرفه شود.
زارعیان می‌گوید: دلیل اصلی خروج از انحصار و مقاومت را نمی‌دانیم ولی از آنجا که در کشور ما ورود به برخی عرصه‌ها ممنوع اعلام می‌شود و تابو است، از این رو انحصار‌ها شکسته نمی‌شود، در حالی که اگر هم اتفاق بیفتد، در اصل رخداد خاصی هم نخواهد بود.
این کارشناس حوزه ارتباطات معتقد است: دولت دارای قدرت بالایی است، بنابراین انحصار شکسته نشده است، ولی جایی که در اختیار دولت نبوده و دولت دخالت کرده (مانند ارائه مجوز به ۱۸ اف‌پی‌سی و ۵۰ سروکو برای رقابت با شرکت مخابرات ایران) خوب هم بوده است، اما وقتی درآمد دولت به میان می‌آید، مقاومت می‌شود و شکستن انحصار سخت خواهد بود.
وی با بیان اینکه نگاه امنیتی بهانه خوبی برای شکستن انحصار نیست، تصریح می‌کند:، چون دولت امکان نظارت بر ورودی‌ها، خروجی‌ها و بخش‌های مختلف دارد، چه فرقی دارد که اپراتوری آن را وارد کند یا شرکت ارتباطات زیرساخت این کار را انجام دهد. هر کسی وارد کند، از نظر امنیتی باید کنترل شود. اکنون حدود ۱۰۰ میلیون سیم‌کارت از سوی اپراتورها و ۳۰ میلیون تلفن ثابت از سوی بخش خصوصی ارائه شده، چه اتفاقی افتاده است؟ هر جا دولت خواسته، توانسته است نظارت کند و امکانات فنی و نیروی انسانی و قوانین کافی هم برای نظارت وجود دارد.
ایجاد رقابت واقعی
علی توسلی، کارشناس اینترنت نیز به «جوان» می‌گوید: قطعاً در صورت برداشتن انحصار ورود پهنای باند به کشور، اول اینکه امکان رقابت واقعی اپراتورها محقق خواهد شد. دوم اینکه به طور قطع راه قیمت‌گذاری رقابتی باز خواهد شد؛ بحثی که سال‌هاست مطرح است و هنوز نشانه‌ای از گشایشی در این زمینه مشاهده نمی‌شود.
وی می‌افزاید: در اغلب کشورها، اپراتورها خود مستقلاً پهنای باند را فراهم و تأمین می‌کنند و بحث حاکمیتی و امنیت ارتباطی به ورود پهنای باند از سوی اپراتور ارتباطی ندارد. شرکت ارتباطات زیرساخت یا هر نهاد دیگری می‌تواند همچون گمرک عمل کند و هیچ خدشه‌ای بر وظایف حاکمیتی وارد نخواهد شد، چون مسیر ورود و خروج کالا در اختیار این گمرگ است.
توسلی تصریح می‌کند: در صورتی که اپراتور خود تأمین‌کننده پهنای باند باشد، به ویژه با توسعه شبکه فیبر کشور که انحصاری نخواهد بود، ناچار خواهد بود برای حفظ مشترکان خود با سایرین رقابت کند و از آنجا که از ابتدا تا انتهای مسیر سرویس از سوی وی اداره و نظارت خواهد شد، متناسب با توان هر شرکت کیفیت و قیمت ارائه سرویس از تنوع برخوردار خواهد شد و مشترک متناسب با نیاز خود حق انتخاب خواهد داشت.
به گفته این کارشناس، احتمالاً یکی از علل دشواری شکستن انحصار زیرساخت منطقاً درآمد آن است و به علاوه ساختار‌های شکل‌گرفته چندین ساله طبعاً در مقابل تغییرات مقاومت می‌کنند. در صورتی که اپراتورها خود تأمین‌کننده پهنای باند و شبکه باشند، منطقاً موضوع تعرفه اینترنت در شکل کنونی خود موضوعیت نخواهد داشت و نظارت عمومی نهاد‌های ذی‌ربط همانند اغلب کالا‌ها و خدمات کافی خواهد بود، چراکه اپراتورها ناچار خواهند شد همچون بسیاری از کشورها بسته‌های متنوع ارتباطی اینترنتی ویدئویی ارائه دهند و بازار با حضور چندین اپراتور با نظارت حداقلی، نهاد‌های صنفی مرتبط بازار را کنترل خواهند کرد و نهاد‌های حاکمیت نیز به سادگی قادر خواهند بود نظارت لازم را اعمال کنند.
